1. Εισαγωγή
Σήμερα θα γίνει μια γενική παρουσίαση του μαθήματος, των κεντρικών ερωτημάτων και θεματολογία, των μεθόδων αξιολόγησης και των συγγραμμάτων.
2.Και πριν από το έθνος;
Αυτήν την εβδομάδα θα εξετάσουμε τις λεγόμενες προ-εθνικές ταυτότητες, δηλαδή με ποιους τρόπους προσδιορίζονταν αλλά και περιγράφονταν ομάδες που σήμερα καταγράφονται ως έθνοτικές΄' ή 'έθνη'.
Κύριο Ανάγνωσμα
Gellner, Ernest, 1992, Έθνη και Εθνικισμός, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, κεφ.1,2
Βιβλιογραφίαφία
Σ. Στεφανίδης, Β. Βλασίδης, Γ. Αγγελόπουλος 2008, Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις, κεφ.1, 2, 3, 4
I. Malkin 1998, The return of Odysseus. Colonization and ethnicity,Berkely: Univ. California Press, κεφ.1
Julia Kristeva (2004) Ξένοι μέσα στον εαυτό μας, Scripta: Αθήνα, κεφ. 1
E.J.Hobsbawm 1990, Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848, Αθήνα:ΜΙΕΤ. κεφ.1,12
Gellner, Ernest, 1992, Έθνη και Εθνικισμός, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, κεφ 2
3. Εισαγωγή στις θεωρίες για το έθνος
Αυτήν την εβδομάδα θα αρχίσουμε να εξετάζουμε διαφορετικές θεωρίες για τα έθνη και τον εθνικισμό, οι οποίες θα μας απασχολήσουν και τις επόμενες εβδομάδες. Σήμερα θα ασχοληθούμε με κάποια κεντρικά ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν στη συνέχεια. Επίσης θα σταθούμε και στις θεωρίες που βλέπουν στο έθνος μια φυσική σχεδόν βιολογική οντότητα.
Κύριο Ανάγνωσμα
SMITH, ANTHONY D. 2000. Εθνική Ταυτότητα. Αθήνα: Οδυσσέας. κεφ. 1
Βιβλιογραφία
A. Λιάκος 2005, Πώς στοχάστηκαν το έθνος αυτοί που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο; Αθήνα: Πόλις κεφ.11
BARTH, FREDRIK (επιμ.) 1998 [1969]. Ethnic Groups and Boundaries: The Social Organization of Culture Difference. Prospect Heights, Illinois: Waveland Press. (εισαγωγή
ERIKSEN, THOMAS HYLLAND 1993. Ethnicity and Nationalism: Anthropological Perspectives. London: Pluto Press κεφ 1
Ν. Ελεφάντης 2007, Το έθνος του Διαφωτισμού
http://indy.gr/library/to-ethnos-toy-diafotismoy-toy-agg-elefanti
J. P. Rushton 2005,'Ethnic nationalism, evolutionary psychology and genetic similarity theory' Nations and Nationalism 11(4)
Για παράδειγμα εφαρμογής της βιολογικής θεωρίας δείτε:
http://dienekes.110mb.com/articles/fallmerayer/indexel.html
4. Κατασκευάζοντας το έθνος Ι.
Συνεχίζοντας σήμερα στις θεωρίες για τα έθνη και τον εθνικισμό θα ασχοληθούμε με θεωρίες που προσεγγίζουν το τελευταίο ως κατασκευή. Θα σταθούμε στο έργο δυο διακεκριμένων θεωρητικών σε αυτό του Ε. Gellner και εκείνο το B. Anderson.
Κύριο Ανάγνωσμα
Gellner, Ernest, 1992, Έθνη και Εθνικισμός, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, κεφ.3
Βιβλιογραφία
Gellner, Ernest, 1992, Έθνη και Εθνικισμός, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, κεφ4, 7 (176-182),8
B. Anderson 1997. Φαντασιακές Kοινότητες. Στοχασμοί για τις απαρχές και τη διάδοση του Eθνικισμού. Aθήνα: Nεφέλη. (κεφ. 1, 2, 3)
HOBSBAWM, ERIC και RANGER, TERENCE (επιμ.) 2004. Η επινόηση της παράδοσης. Αθήνα: Θεμέλιο. (εισαγωγή)
A. Λιάκος 2005, Πώς στοχάστηκαν το έθνος αυτοί που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο; Αθήνα: Πόλις κεφ14,15,16
B. KAPFERER 1989, Nationalist ideology and a comparative anthropology, Ethnos 54: 3/4
5. Κατασκευάζοντας το έθνος ΙΙ.
Σήμερα θα τελειώσουμε την περιήγησή μας στις θεωρίς για το έθνος εξετάζοντας το έργο του ANTHONY D.SMITH και τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει σε σχέση με τις υπόλοιπες θεωρίες που μελετήσαμε.
Κύριο Ανάγνωσμα
SMITH, ANTHONY D. 2000. Εθνική Ταυτότητα. Αθήνα: Οδυσσέας. κεφ.2
Βιβλιογραφία
SMITH, ANTHONY D. 2000. Εθνική Ταυτότητα. Αθήνα: Οδυσσέας. κεφ.
5,7
ERIKSEN, THOMAS HYLLAND 2001 (2η έκδοση). Small Places, Large Issues: An Introduction to Social and Cultural Anthropology. London: Pluto Press.
κεφ. 17, ‘Ethnicity’
SMITH, ANTHONY D.2000 The nation in history : historiographical debates about ethnicity and nationalism, Londin: Polity, κεφ 3
V. TISHKOV The phenomenon of ethicity, [για τη ρωσική προσέγγιση στην έννοια του έθνους]
E. TONKIN ET AL 1989, History and Ethnicity, London; Routledge, ch. 13, 15
Για τις διάφορες πρακτικές που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή των εθνών, ιδιαίτερα του ελληνικού, μέσα από μια λογοτεχνική προσέγγιση, διαβάστε
Θ. Τριαρίδης, 2008 Κόψε, κόψε,
http://www.triaridis.gr/kopse/
6. Το έθνος και οι άλλοι Ι.
Σήμερα θα εξετάσουμε πως οι κοινωνικές και ιστορικές διαδικασίες που μελετήσαμε τις προηγούμενες εβδομάδες οδήγησαν στο σχηματισμό της ελληνικής ταυτότητας.Την τελευταία θα τη συγκρίνουμε τη διαμόρφωση της γεωργιανής ταυτότητας, που θα μας δώσει και την ευκαιρία να δούμε τη δημιουργία των εθνών στο πλαίσιο ενός ομόσπονδου, σοσιαλιστικού κράτους, όπως η Σοβιετική Ένωση.
Κύριο Ανάγνωσμα
ΠΑΠΑΤΑΞΙΑΡΧΗΣ, ΕΥΘΥΜΙΟΣ 2006. “Το καθεστώς της διαφορετικότητας στην ελληνική κοινωνία: Υποθέσεις εργασίας”. Στο: Παπαταξιάρχης, Ευθύμιος (επιμ.) (βλ. παραπάνω), σελ. 407-469.
Βιβλιογραφία
ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗΣ, ΠΑΣΧΑΛΗΣ 1997. “ ‘Νοερές κοινότητες’ και οι απαρχές του εθνικού ζητήματος στα Βαλκάνια”. Στο Θάνος Βερέμης (επιμ.), Εθνική Ταυτότητα και Εθνικισμός στη Νεώτερη Ελλάδα. Αθήνα: ΜΙΕΤ (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης), σελ. 53-129.
ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ, ΑΛΕΞΗΣ 2001. Η Ελλάδα και ο “Εξ Ανατολών Κίνδυνος”. Αθήνα: Πόλις.
KEYDER, CAGLAR 2006. “Ιστορία και Γεωγραφία του Τουρκικού Εθνικισμού”. Στο: Δραγώνα, Θάλεια – Μπιρτέκ, Φαρούκ (επιμ.), Ελλάδα και Τουρκία: Πολίτης και Έθνος-Κράτος. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, σελ. 25-49.
Suny Ronald Gr. (1993) The revenge of the past. Nationalism, Revolution and the collapse of the Soviet Union, Stanford University Press, Stanford/California
Suny Ronald Gr(1994) [1988] The making of the Georgian Nation, The University of Indiana Press, Bloomington& Indianapolis.
ΜΗΛΛΑΣ, ΗΡΑΚΛΗΣ 2001. Εικόνες Ελλήνων και Τούρκων: Σχολικά Βιβλία, Ιστοριογραφία, Λογοτεχνία και Εθνικά Στερεότυπα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Μέρος Πρώτο, Κεφ. Δεύτερο, Οι Έλληνες στα σχολικά βιβλία της Τουρκίας, σελ. 51-129)
Ν. Δήμου, 1983, Η δυστυχία του να έισαι Έλληνας,Αθήνα, Νεφέλη
Β. Ραφαηλίδης 2001, Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους : 1830-1974, Αθήνα: Εκδόσεις του 21ου αιώνα
ΙΟΣ-Ελευθεροτυπία
http://www.enet.gr/online/online_text/c=112,id=72765692,80651900,94441468
Νίκος Δήμου, Τοξικοί μύθοι
http://www.lifo.gr/content/x6/1794
7. Το έθνος και οι άλλοι ΙΙ.
Συνεχίζουμε αυτήν την εβδομάδα με την εξέταση της διαμόρφωσης ετεροτήτων στο πλαίσιο αυτή τη φορά των εθνικών ορίων. Θα ασχοληθούμε με το θέμα των μειονοτήτων μέσα στην επικράτεια του ελληνικού κράτους.
Κύριο Ανάγνωσμα
Παπαταξιάρχης Ευθύμιος (επ.) 2006 Περιπέτειες της ετερότητας: Η παραγωγή της Πολιτισμικής Διαφοράς στη σημερινή Ελλάδα, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, διαλέξτε από τα κεφ.4,5,6,9
Βιβλιογραφία
ΤΣΙΜΠΙΡΙΔΟΥ, ΦΩΤΕΙΝΗ 2004. “Αποχρώσεις μιας ‘μειονοτικής κατάστασης’: Η Περίπτωση της Ελληνικής Θράκης σήμερα”. Στον τόμο του Επιστημονικού Συμποσίου Μειονότητες στην Ελλάδα, 7-9 Νοεμβρίου 2002. Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας-Σχολή Μωραΐτη, σελ. 101-118.
ΤΣΙΜΠΙΡΙΔΟΥ, ΦΩΤΕΙΝΗ 2005. “Πολιτικές της ετερότητας στο τέλος του 20ου αι.: Η πορεία προς την ‘πολυπολιτισμικότητα’ της ελληνικής Θράκης”. Επιθεώρηση Κοινωνικών Eρευνών 118: 59-93.
ΤΡΟΥΜΠΕΤΑ, ΣΕΒΑΣΤΗ 2001. Κατασκευάζοντας Ταυτότητες για τους Μουσουλμάνους της Θράκης: Το Παράδειγμα των Πομάκων και των Τσιγγάνων. Αθήνα: Κριτική-ΚΕΜΟ.
(κεφ. 3, οι Μουσουλμάνοι Αθίγγανοι, σελ. 159-236).
ΚΑΡΑΚΑΣΙΔΟΥ, Α. 2000, ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΘΗ 1870-1990.Αθήνα: Οδυσσέας
DANFORTH, LORING 1999. H Mακεδονική Διαμάχη: Ο Εθνικισμός σ' έναν Υπερεθνικό Κόσμο. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. (επιλεκτικά)
Ειδικό Αφιέρωμα για τη Δυτ. Θράκη αό την Νέα Κοινωνιολογία 28
http://www.newsociology.gr/teyxh/pdfs/29.pdf
8. Οι εθνικές διασπορές
Αυτήν την εβδομάδα θα μιλήσουμε για τις διασπορές, πως συνδέονται με το έθνος και τον εθνικισμό. Θα συγκρίνουμε τις λεγόμενες ιστορικές διασπορές (ελληνική, εβραική, αρμενική)
Κύριο Ανάγνωσμα
Gellner, Ernest, 1992, Έθνη και Εθνικισμός, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, κεφ7 (σελ. 183-197)
Βιβλιογραφία
B. Anderson (2002) “The New World Disorder” in J. Vincent (ed) The Anthropology of politics. A reader in ethnography, theory and critique, Oxford: Blackwell, 261-270
W. Safran (1999) Diaspora in Modern Societies. Myth of Homeland and Return in S. Vertovec& R. Cohen (eds) Migration, Diasporas and Transnationalism, Cheltenham: Elgar Reference Collection, .p.p. 83-89 3.
Ι, Χασιώτης 1993, Επισκόπηση της ιστορίας της ελληνικής διασποράς, Θεσ/νικη: Βάνιας.
S. Pattie, 1999 Longing and Belonging, Transnational Communities Projecthttp://www.transcomm.ox.ac.uk/working%20papers/pattie.pdf
Ε. ΣΙΔΕΡΗ 2008, Εξιστορώντας την πατρίδα, Γλώσσα και Κοινωνία , Μελέτες στην Ελληνική Γλώσσα Πρακτικά Ετήσιας Συνάντησης Τομ Γλωσσολογίας, ΑΠΘ 21-22/4/07, Θεσ/νικη:ΙΝΖ,378-391
9.Μεταψυχροπολεμικές ανησυχίες των εθνών Ι.
Σήμερα θα ασχοληθούμε με τη λεγόμενη 'κρίση' του έθνους που άρχισε να διαφαίνεται κατά τη διαμόρφωση ενός παγκόσμιου οικονομικού και πολιτικού συστήματος.
Κύριο Ανάγνωσμα
Σάσκια Σάσεν (2003) Χωρίς έλεγχο; Η εθνική κυριαρχία, η μετανάστευση και η ιδιότητα του πολίτη στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, Αθήνα: Μεταίχμιο, κεφ 125-163
Βιβλιογραφία
Β. Καραγιάννης (2006) «Μετανάστευση-Διεθνικότητα-Κινητικότη», Σύγχρονα Θέματα: 92 (Ιαν.-Μαρτ.), 23-30
S. Vertovec (2001) Transnational Social Formations: Towards Conceptual Cross-fertilization, Transnational Communities Projecthttp
http://www.transcomm.ox.ac.uk/working%20papers/Vertovec2.pdf
ΠΑΠΑΤΑΞΙΑΡΧΗΣ, ΕΥΘΥΜΙΟΣ (επιμ.) 2006. Περιπέτειες της ετερότητας: Η Παραγωγή της Πολιτισμικής Διαφοράς στη Σημερινή Ελλάδα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.κεφ, 10, 11.
Z. Bauman 1998 Europe of Strangers
http://www.transcomm.ox.ac.uk/working%20papers/bauman.pdf
θ. Τριαρίδης 2008, Αντιρρήσεις απέναντι στους θρησκείες, τους εθνικισμούς και τους κοσμοδιορθωτισμούς. Ομιλία που οργανώθηκε από το Σύλλογο Διαδρομές-Καβάλα, με παράεμβαση από το Ν. Δήμου
http://www.diadromes.net/archive/39-antiriseis/95-antiriseis
10. Μεταψυχροπολεμικές ανησυχίες των εθνών ΙΙ.
Συνεχίζουμε σήμερα την εξέταση των συνθηκών που δημιουργήθηκαν στην ψυχροπολεμική περίοδο σε σχέση με τις έννοιες του έθνους, της εθνοτικής ταυτότητα και του εθνικισμού. Σήμερα θα αναλύσουμε τις εξελίξεις το μετα-σοβιετικό χώρο.
Κύριο ανάγνωσμα
Gellner, Ernest, 1992, Έθνη και Εθνικισμός, Αθήνα, Αλεξάνδρεια,257-272
Βιβλιογραφία
ΠΑΠΑΤΑΞΙΑΡΧΗΣ, ΕΥΘΥΜΙΟΣ (επιμ.) 2006. Περιπέτειες της ετερότητας: Η Παραγωγή της Πολιτισμικής Διαφοράς στη Σημερινή Ελλάδα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.κεφ8
LEMON, ALAINA. “ ‘Τί Γράφουν για Εμάς τους Μαύρους’; Ρομά και ‘Φυλή’ στη Ρωσία”. Στο: Έφη Βουτυρά και Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν (επιμ.), Ανάμεσα σε Παρελθόν και Παρόν: Εθνογραφίες του Μετασοσιαλιστικού Κόσμου. (υπό έκδοση)
KANEFF, DEEMA. “ Όταν η ‘γη’ μετατρέπεται σε ‘έδαφος’: Η ιδιωτικοποίηση της γης και οι εθνοτικές σχέσεις στην αγροτική Βουλγαρία”. Στο: Έφη Βουτυρά και Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν (επιμ.) (βλ. παραπάνω)
HART, LAURIE KAIN 1999. “Culture, civilization, and demarcation at the northwest
borders of Greece”. American Ethnologist 26 (1), σελ. 196-220.
11. Πέρα από το έθνος. Ανθρώπινα δικαιώματα
Σήμερα θα μιλήσουμε για το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πως συνδέεται με τις νεότερες προσεγγίσεις του έθνους και της εθνότητας
Κύριο ανάγνωσμα
Σάσκια Σάσεν (2003) Χωρίς έλεγχο; Η εθνική κυριαρχία, η μετανάστευση και η ιδιότητα του πολίτη στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, Αθήνα: Μεταίχμιο, κεφ164-179
Βιβλιογραφία
Julia Kristeva (2004) Ξένοι μέσα στον εαυτό μας, Scripta: Αθήνα, σελ196-217
POLLIS, ADAMANTIA 1999. “Ελλάδα: Ένα Προβληματικό Κοσμικό Κράτος”. Στο: Δ. Χριστόπουλος (επιμ.), Νομικά Ζητήματα Θρησκευτικής Ετερότητας στην Ελλάδα. Αθήνα: Κριτική-ΚΕΜΟ, σελ. 165-197.
ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗΣ, ΚΩΝ/ΝΟΣ 2004. “Ο Κανόνας Δικαίου ως Έκφραση Εθνικής Ιδεολογίας: Τα Αδιέξοδα της Νομικής Αντιμετώπισης των Μειονοτήτων στην Ελλάδα”. Στον τόμο του Επιστημονικού Συμποσίου Μειονότητες στην Ελλάδα, 7-9 Νοεμβρίου 2002. Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας-Σχολή Μωραΐτη, σελ. 457-482.
Δ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ 2002, Η ετερότητα ως σχέση εξουσίας,Αθήνα: Κριτική [επιλεκτικά]
12. Επιστημονικός Εθνικισμός
Αυτήν την εβδομάδα θα επισκεφτούμε ξανά διάφορα θέματα τα οποία συζητήθηκαν μέχρι σήμερα μέσα αοό το πρίσμα της επιστιμονικής κατηγοριοποίησης και ιδεολογίας.
Κύριο Ανάγνωσμα
ΠΑΠΑΤΑΞΙΑΡΧΗΣ, ΕΥΘΥΜΙΟΣ (επιμ.) 2006. Περιπέτειες της ετερότητας: Η Παραγωγή της Πολιτισμικής Διαφοράς στη Σημερινή Ελλάδα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.επίμετρο
Βιβλιογραφία
ΔΙΑΜΑΝΤΟΎΡΟΣ, ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ 2000. Πολιτισμικός Δυισμός και Πολιτική Αλλαγή στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. (επιλεκτικά)
ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ, ΑΛΕΞΗΣ 2000-2001. “Το ελληνικό έθνος σε έναν ‘εχθρικό κόσμο’: Εθνική αφήγηση και επιστημονικός εθνικισμός”. Επιστήμη και Κοινωνία 5-6.
Michael Herzfeld, 1998, Η ανθρωπολογία μέσα από τον καθρέφτη : κριτική εθνογραφία της Ελλάδας και της Ευρώπης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια κεφ.1, 8
Α. ΚΙΤΡΟΕΦ 2003 'Συνέχεια και Αλλαγή στη σύγχρονη ελληνική ιστοριογραφία' Θ. Βερέμη (επ) Εθνική ταυτότητα και εθνικισμός στη Νεότερη Ελλάδα ,Αθήνα: Μωραίτης
Για τις σχέσεις έθνους και αριστεράς δείτε:
Αφιέρωμα: Έθνος και Αριστερά, Εντός Εποχής, 8/6/2007
http://nicomedia.math.upatras.gr/new/wiki/EE/EntosEpohis_08_8-7-07.pdf
Για τον ιστορικό αναθεωρητισμός σήμερα δείτε:
Αφιέρωμα "Ξαναγράφοντας την ιστορία" Ουτοπία Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2008
13. Ανακεφαλαίωση
Εγγραφή σε:
Σχόλια ανάρτησης (Atom)
14 σχόλια:
Ο Αντώνης Λιάκος είναι ιστορικός, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Στο βιβλίο του με τίτλο Πως στοχάστηκαν το έθνος αυτοί που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο;, που κυκλοφόρησε το 2005 από τις εκδόσεις Πόλις, ο ιστορικός προσπαθεί να παρουσιάσει τις θεωρίες που έχουν διατυπωθεί σχετικά με την έννοια του έθνους. Το έθνος ως υπαρκτό ιστορικό-πολιτικό μόρφωμα, από διάφορες συγγενείς προσλαμβάνουσες -ιστορία και θεωρία του μαρξισμού, αντιαποικιοκρατική πάλη, κοινωνική ανθρωπολογία, επινόηση της παράδοσης, κοινοτισμός, πολιτική τού συνανήκειν, βιοπολιτική, αυτοκρατορία και παγκοσμιοποίηση κ.λπ. Σ’ αυτό το εγχειρίδιο γίνεται αναφορά σε όλες τις διαφωνίες και τις αντιφάσεις πάνω στη συζήτηση για το έθνος με μια ιστορική διάσταση. Το βιβλίο ανήκει στην κατηγορία της ιστορίας των ιδεών, δηλαδή την ιστορία ενός νοήματος, στη σκιαγράφηση της πορείας ενός νοήματος -κι εφόσον μιλάμε για ιστορία, ενός μορφώματος- μέσα στο χώρο και το χρόνο.
Το έναυσμα γι αυτό το πόνημα είναι όπως έχει γράψει ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν η επανεξέταση των θέσεων του Σβορώνου για τη διαμόρφωση του ελληνικού έθνους. Ο προβληματισμός του συγγραφέα ξεκινάει από το 1848 και σχεδόν ταυτίζει την έννοια του έθνους με το αίτημα για αλλαγή του κόσμου ως ένα μοντέλο ανάλυσης. Ο Λιάκος ψάχνει τις απαρχές της έννοιας στην καρδιά της νεωτερικότητας, αφ ενός, γιατί, όπως είπαμε, προσπαθεί να βρει την αφετηρία αυτών των φαντασιακών συστάσεων, αφ ετέρου δε, γιατί έτσι δίνει το στίγμα συνύπαρξης/ συνύφανσης «έθνους» και «επανάστασης» ως πρωτεύοντα στοιχεία στο ανεκπλήρωτο ακόμη πρόταγμα της νεωτερικότητας.
Το έθνος προβληματίζει τους κοινωνικούς επιστήμονες επειδή αποτελεί δομικό στοιχείο ως μορφή κοινωνικής οργάνωσης, ως εδαφικός προσδιορισμός, ως φορέας πολιτικών δομών και πρακτικών, ως ιδεολογικό σύνδρομο, ως συμβολική-πολιτισμική οντότητα.
Οι αναλύσεις του Λιάκου επισημαίνουν ότι το έθνος είναι επίσης υποκείμενο, γιατί δημιουργεί διαρκώς καινούριες πολιτικές συνθήκες, γιατί επινοεί νέους τρόπους οικειοποίησης ιστορικών μορφών, γιατί έχει εμπνεύσει κοινωνίες να συνταχθούν ολοκληρωτικά σε πράξεις ιδεολογικά ασυμβίβαστες μεταξύ τους, γιατί ακόμα κινητοποιεί λαούς σε ολοένα πιο ακατανόητα επίπεδα βίας. Σίγουρα, είναι υποκείμενο για όλους αυτούς που αναγνωρίζουν την ταυτότητά τους μέσα από αυτό. Το ότι ιστορικά γεγονότα και πολιτικά μορφώματα λειτουργούν μέσω μιας «υποκειμενικότητας», την οποία οι ίδιες οι κονωνίες δημιουργούν και άθελά τους επιβάλλουν ως δέσμευση, είναι μια βασική αρχή της φαντασιακής θέσμισης της κοινωνίας, όπως θα έλεγε και ο Καστοριάδης. Κι έτσι ακριβώς φαίνεται πεντακάθαρα πώς η φαντασιακή σημασία του έθνους είναι αυτή που του δίνει την άρρηκτη πραγματικότητά του.
Ο Λιάκος μας τοποθετεί, είτε θέλουμε είτε όχι, ενώπιον αυτής της φαντασιακής δύναμης του έθνους. Το πρόταγμα του βιβλίου είναι, εντέλει, ο στοχασμός πάνω στο εξής ερώτημα: Μέσα από ποιες γνωσιακές διαδικασίες επιβάλλεται το έθνος ως μορφή κοινωνικής οργάνωσης; -το οποίο επίσης απαιτεί να σκεφτούμε, παράλληλα: Μέσα από ποιες διαδικασίες γίνεται το έθνος αντιληπτό και εξηγήσιμο; Και τέλος, το βαθύτερο και ολισθηρότερο αυτών των ερωτημάτων: Τι διαδικασία της ιστορίας δημιουργεί και επιβάλλει το έθνος;.
Χρυσανθόπουλος Χρήστος
8ο εξάμηνο
hrihrisan@uth.gr
Στο άρθρο του Άγγελου Ελεφάντη με τίτλο «Το έθνος του Διαφωτισμού», το οποίο δημοσιεύτηκε στο Εντός Εποχής (το ένθετο της εβδομαδιαίας εφημερίδας Εποχή) στις 8/7/2007, γίνεται προσπάθεια να δοθεί η ιστορικότητα που αρμόζει στην έννοια του έθνους. Αρχικά ο συγγραφέας διακρίνει το έθνος της αρχαιότητας σε σχέση με το νεωτερικό έθνος αποδίδοντας έτσι την αλλαγή του νοήματος από εποχή σε εποχή.
Ο Ελεφαντής εξετάζει δύο αντιλήψεις: η πρώτη ότι το έθνος είναι μια έννοια αυθύπαρκτη και πρέπει να βρούμε τις απαρχές του στην εποχή του χαλκού και η δεύτερη ότι το έθνος είναι μια πολιτισμική έννοια ιστορικά μεταβλητή. Αναλύοντας περισσότερο την έννοια την δεύτερη άποψη τέμνει τις επαναστάσεις και το διαφωτισμό, ως απαρχή του έθνους μέσα από το παράδειγμα του Γαλλικού έθνους-κράτους.
Βασικό συμπέρασμα του άρθρου είναι ότι, το έθνος είναι γέννημα της νεωτερικότητας, συντελείται ουσιαστικά με τη Γαλλική Επανάσταση ή λίγο καιρό πριν. Μετά όμως από την εμφάνιση της έννοιας, εμφανίζονται και άλλοι παράγωγοι όροι όπως έθνος, εθνότητα, εθνικότητα ή εθνοπολιτισμική ομάδα, εθνία κ.α. Ο συγγραφέας συναντά την αρχή του εθνικισμού στην σύνδεση του παρελθόντος με το χώρο.
Συμπερασματικά ο συγγραφέας θεωρεί ότι δεν υπάρχει κάποιο έθνος στο διαφωτισμό γι αυτό βάζει τον τίτλο σε εισαγωγικά. Κάποιες, όμως, ιδέες διαφωτιστών συνέβαλαν στη δημιουργία όλων των εθνών της νεωτερικότητας.
Χρυσανθόπουλος Χρήστος
8ο εξάμηνο
hrihrisan@uth.gr
Το κείμενο της Φωτεινής Τσιμπιρίδου, προσπαθεί να περιγράψει το πολυπολιτισμικό τοπίο που αναδεικνύεται στα τέλη του 20ου αιώνα καθώς έχει πραγματοποιηθεί και η τελευταία πληθυσμιακή είσοδος στον χώρο της Θράκης και έχουν αρθρωθεί τα επιχειρήματα των κυρίαρχων εθνικισμών της περιοχής. Το κείμενο αναπτύσσεται σε οκτώ επιμέρους θεματικές ενότητες στις οποίες η συγγραφέας προτάσσει μία αρκετά εκτενή περίληψη όπου εξετάζει το θέμα «πολυπολιτισμικότητας» και των «πολιτικών τόπων» μέσα από τις σύγχρονες θεωρήσεις των Arjun Appadurai, για τα μετα – αποικιακά περιβάλλοντα και της Lila Abu-Lughod τον μετα–οριενταλισμό της Μέσης Ανατολής, προκειμένου να αναφερθεί στην πολυπλοκότητα της έρευνας, της θέσης του ερευνητή (η ίδια κατάγεται από τα Θράκη και ουσιαστικά όπως αναφέρει στη δεύτερη ενότητα πρόκειται για μια «ιθαγενή» ή «οίκοι» ανθρωπολογική έρευνα δεκαετίας. Το ιεραρχικό στάτους (χριστιανοί / μουσουλμάνοι) που επιβλήθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης διαμόρφωσε καταρχάς ένα πολύπλοκο αν όχι δαιδαλώδες σύστημα άρθρωσης ηγεμονικού λόγου τόσο της πλειονότητας όσο και της μειονότητας που στα τελευταία χρόνια χρωματίστηκε εντονότερα από τους εθνικιστικούς λόγους (Ελλήνων και Τούρκων). Παράλληλα με τους λόγους η βίωση της κοινωνικής διχοτόμησης σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών, αλλά και η αίσθηση της περιθωριακότητας της Θράκης σε σχέση με το υπόλοιπο ελληνικό χώρο συμβάλλουν στη δημιουργία πολιτικών του τόπου που διαχειρίζονται τα εθνοτικά ζητήματα που υπάρχουν. Σε επίπεδο εθνικών πολιτικών η μουσουλμανική μειονότητα μέσα στα πλαίσια του τουρκικού εθνικισμού μετατρέπεται σε τουρκική μειονότητα μέσα από ανακατασκευές της ταυτότητας και προσπαθεί να αντιπροσωπεύσει ως προνομιακός πόλος εξουσίας όλες τις μειονοτικές εθνοτικές ομάδες της Θράκης, παρέχοντας κοινωνικά δικαιώματα όπως εκπαίδευση, αναγνωσιμότητα κλπ. Αντίστοιχα ο επίσημος λόγος του ελληνικού κράτους που δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τα τεκταινόμενα λόγω της ανυπαρξίας μειονοτικών πολιτικών ως τα τέλη της δεκαετίας του ’80. Παράλληλα μια σειρά πολιτισμικών δράσεων δείχνουν ότι «σπάει η σιωπή» μεταξύ πλειονότητας και μειονοτήτων με κυρίαρχο λόγο να καταλαμβάνουν οι γυναίκες και οι περιθωριοποιημένες μειονοτικές ομάδες (Πομάκοι).
Η παράθεση στοιχείων από συνεντεύξεις μελών του δίπολου χριστιανοί / μουσουλμάνοι (δεν αναφέρονται άλλα στοιχεί ταυτότητας) δείχνουν τα βιώματα των τοπικών κοινωνιών μεταξύ τους αλλά και με τα εξουσιαστικά κέντρα. Η μη εκφορά επίσημου λόγου από τους ίδιους, η αίσθηση του «εξωτικού» για την Θράκη, η αίσθηση του «μιαρού», του περιθωριακού αποτελεί ένα δυσβάσταχτο φορτίο για τους Έλληνες της Θράκης. Αντίστοιχα συναισθήματα βιώνουν και οι μουσουλμάνοι της Θράκης καθώς, πέρα από τις πολιτικές του τουρκικού εθνικισμού που κι αυτές αφορούν μέρος της ελίτ, η μειονοτική ταυτότητα αποτελεί στοιχείο διαφορετικότητας στην Τουρκία, γλωσσικού απομονωτισμού καθώς δεν μαθαίνουν καμιά από τις κυρίαρχες γλώσσες και προβλημάτων που σχετίζονται με την ψυχική τους υγεία (ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών και των περιθωριακών ομάδων) που συνθλίβονται από τον τρόπο ζωής.
Η ανακατασκευή ταυτοτήτων σε πολλές από αυτές τις ομάδες εντατικοποιείται τα τελευταία χρόνια καθώς αισθάνονται ότι με αυτό τον τρόπο μπορούν να διεκδικήσουν δικαιώματα, αντιδρώντας με αυτό τον τρόπο στην τμηματοποίηση και αντικειμενοποίηση του Άλλου που μέχρι σήμερα δημιούργησε πολλαπλά προβλήματα στους ίδιους και στις εθνικές αφηγήσεις που ισοπεδώνουν την υπόστασή τους.
Στο πλαίσιο αυτό η συμβίωση αρχίζει να αποκτά σημαντικό ρόλο καθώς όλοι αναγνωρίζουν και αποδέχονται τη διαφορετικότητα του Άλλου. Κοινές πολιτιστικές δράσεις αποτελούν ένα κοινό τόπο συμβίωσης ειδικά για τις γυναίκες και τις περιθωριακές ομάδες.Παράλληλα οι επίσημες πολιτικές κατευθύνουν τις πολιτικές του τόπου σε ένα πλαίσιο πολυπολιτισμικότητας σύμφωνα με το αγγλοσαξονικό πρότυπο των οργανωμένων εθνοτικά ομάδων.
Η έρευνα της Σεβαστής Τρουμπέτα έχει ως υποκείμενά της τον χώρο της Θράκης και στο συγκεκριμένο κεφάλαιο τους οικισμούς που αποτελούνται από αθίγγανους στα μεγάλα αστικά κέντρα της περιοχής.
Η αναλυτική έως λεπτομερειακή παρουσίαση των στοιχειών δημιουργεί μια σαφή εικόνα της πολυπλοκότητας της ομάδας των μουσουλμάνων Αθίγγανων και ειδικότερα των δικών τους απόψεων στα θέματα ετεροπροσδιορισμού και αυτοπροσδιορισμού. Κυρίως η εργασιακή τους συμμετοχή κυρίως ως ανειδίκευτο μη ασφαλισμένο εργατικό δυναμικό στον αγροτικό ή βιοτεχνικό τομέα και η άσκηση επαγγελματικών δραστηριοτήτων απόρροιας των παλιών τους φυλετικών ομαδοποιήσεων ή στο μικρο-εμπόριο και την επαιτεία αποτελούν ένα πλαίσιο ένταξής τους στην μουσουλμανική ή χριστιανική κοινότητα αντίστοιχα.
Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον όπου οι «Αθίγγανοι» ετεροπροσδιορίζονται από τις ηγεμονικές ομάδες επιλέγουν να ακολουθήσουν τις «πρακτικές αποστασιοποίησης» ως αμυντική θέσης για την ταυτότητά τους. Η διαφοροποίηση των πολιτικών τις τελευταίες δεκαετίες, η κινητικότητα που χαρακτηρίζει κάποιες από τις επιμέρους ομάδες, καθώς και η φυγή τους πέρα από τον σαφώς προσδιορισμένο διαμορφώνουν νέες τάσεις αυτοπροσδιορισμού της ταυτότητας τους ενώ παράλληλα βρίσκονται στο μέσον των πολιτικών προσεταιρισμού τους για σκοπιμότητες από τις ηγεμονικές μειονοτικές ομάδες κυρίως λόγω του πληθυσμιακού τους μεγέθους όσο παραμένουν στην Θράκη.
Η συγγραφέας θίγει αρκετά από τα κοινωνικά ζητήματα που καθορίζουν την κοινότητα όπως:περιθωριακότητα (χωροταξική, μέσα από μετατοπίσεις των οικισμών), κοινωνική λόγω των στερεότυπων ως αποκλινόντων ομάδων από τις κοινωνικές αξίες άλλων ομάδων (μονιμότητα εγκατάστασης, επαγγελματική πρόοδος, ανέλιξη), θρησκευτική, λόγω των μη τηρουμένων θρησκευτικών υποχρεώσεων της επίσημης σουνιτικής ή της αποδοχής τους και ένταξης σε δερβίσικα τάγματα, της ευκολίας αλλαγής θρησκείας, γλωσσική καθώς αρκετοί διατηρούν την γλώσσα τους αντί των τουρκικών, πολιτιστικής καθώς η παραδόσεις δεν εντάσσονται σε κανένα κυρίαρχο πολιτιστικό πρότυπο, την παιδική εργασία και την σχολική φοίτηση, τους τρόπους βιοπορισμού μέσω επαιτείας ή μαντικής κλπ.
Οι μουσουλμάνοι Αθίγγανοι βρέθηκαν στο κέντρο των πολιτικών ετροπροσδιορισμού τόσο της μειονοτικής μουσουλμανικής ελίτ καθώς προσδοκούν απ’ αυτούς πολιτικά, οικονομικά χωρίς βέβαια να τους αποδέχονται ως ισότιμους αλλά ως περιθωριακές ομάδες χειραγωγούμενες πολιτικά, θρησκευτικά, κοινωνικά. Αντίστοιχα και η ελληνική πλειονοτική ελίτ μέσα από τις ίδιες διαδικασίες προσδοκά στα ίδια οφέλη προωθώντας κατασκευές ταυτότητες που θα τους διαφοροποιούν από τη υπόλοιπη μουσουλμανική κοινότητα. Οι ίδιοι οι Αθίγγανοι επιλέγουν τις σχέσεις εργασίας, την ομολογία πίστης και την ονοματολογία για αποκτήσουν προσβάσεις στις πλειονοτικές κοινότητες και μέσω αυτόν στην κοινωνική και οικονομική τους άνοδο.
Οι Αθίγγανοι όμως αναπροσδιορίζονται με βάση τα φυλετικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την παλιότερη κοινωνική τους οργάνωση. Γίνεται φανερό ότι και σε ενδοφυλετικό επίπεδο οι μόνιμα εγκατεστημένοι διαφοροποιούνται από τους πλανόδιους, οι εγκατεστημένοι σε αστικά κέντρα (Αλεξανδρούπολη, Διδυμότειχο) με εκείνους των μετατοπισθέντων οικισμών, οι οικονομικά ανώτεροι που καταλαμβάνουν το κέντρο των οικισμών με τους περιμετρικά στις άκρες των οικισμών που περιθωριοποιούνται ακόμη περισσότερο.
Συμπερασματικά μπορούμε να καταλήξουμε ότι η έννοια του «συνανοίκειν» για τους μουσουλμάνους Αθίγγανους αποτελεί ένα ρευστό πλαίσιο που διαμορφώνεται κυρίως ατομικά κι όχι ομαδικά μέσα στον δικό τους τρόπο ζωής. Ουσιαστικά πρόκειται για μια αυτοδιάθεση κοινωνική που αποφασίζεται με βάση τις αναγκαιότητες κάθε ατόμου ή οικογένειας ξεχωριστά.
ΜΕ ΠΟΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΙΣΑΙ ΞΕΝΟΣ
στο ΞΕΝΟΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ
της Julia Kristeva
Στην αρχή του παραπάνω κεφαλαίου του βιβλίου της η Julia Kristeva ορίζει τον ξένο σύμφωνα με δύο νομικά καθεστώτα: το δικαίωμα της γης και το δικαίωμα του αίματος. Με την καθιέρωση όμως του κράτους -έθνους έχουμε σύγχρονο ορισμό του ξένου που είναι σαφής και αποδεκτός: ξένος είναι αυτός που δεν ανήκει στο κράτος στο οποίο ζούμε, αυτός που δεν έχει την ίδια εθνικότητα. Το πρόβλημα που δημιουργείται είναι στην παραβίαση ή και αγνόηση των δικαιωμάτων των ξένων. Πρόβλημα που αφορά την συμπεριφορά των αρχών. Η εξουσία δεν παίρνει υπ’ όψη της τα δικαιώματα του πολίτη παρά μόνο αν αυτός έχει αντιστηρίγματα, δύναμη όπως ψηφοφόρος ή μέλος ομάδας πίεσης που είναι υπολογίσιμη για κάθε όργανο κρατικής εξουσίας. Το αντίθετο ισχύει για τον ξένο ο οποίος είναι εντελώς στερημένος τέτοιων αντιστηριγμάτων. Το γεγονός ότι και ο ξένος έχει δικαιώματα, μόνο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον έχει για κάθε φορέα κάποιας αρχής είτε αυτή είναι δημοτική είτε σχολική είτε αστυνομική. Στον ξένο αναγνωρίζονται δικαιώματα όπως στον κάθε άνθρωπο στα πλαίσια της σύγχρονης ηθικής συναίνεσης, του χριστιανισμού, των οικονομικών αναγκαιοτήτων. Έτσι με το πέρασμα του χρόνου αναγνωρίστηκαν κάποια δικαιώματα στους ξένους όπως το δικαίωμα των επαγγελματικών σωματείων, που μπορούμε να πούμε ότι ανήκουν στο πολιτικό πεδίο. Ο αποκλεισμός όμως του δικαιώματος ψήφου εξακολουθεί να ισχύει, που στην πραγματικότητα αποκλείει τους ξένους από κάθε πολιτική ή νομική απόφαση που τους αφορά είτε είναι ευνοϊκή είτε είναι δυσμενής και τον καθιστά έτσι ένα παθητικό αντικείμενο. Η εκτελεστική εξουσία έχει επομένως την δυνατότητα και ευχέρεια να δημιουργεί για τον ξένο δικαιώματα δεύτερης διαλογής εφαρμόζοντας αυθαίρετες διοικητικές εξουσίες απέναντί τους. Η παραβίαση των δικαιωμάτων τους από την εξουσία πολλές φορές συνοδεύεται από χυδαιότητες, ύβρεις, αποτελεί μάλλον θρασυδειλία απέναντι σε ανθρώπους που στερούνται της δυνατότητας να βρουν το δίκιο τους. Θεωρώ ότι τα ίδια αυτά όργανα εξουσίας θα είχαν συμπεριφερθεί κατά τον ίδιο τρόπο σε έναν πολίτη ενός κράτους-έθνους, αν είχαν τη βεβαιότητα ότι δεν έχει ούτε πολιτικό να τον στηρίξει ούτε άλλον τρόπο να κινήσει το νόμο υπέρ αυτού. Κατά συνέπεια ο ανθρωπιστικός αγώνας κάθε υπεύθυνου πολίτη απέναντι στον ξένο πρέπει να είναι συνυφασμένος με τον αγώνα κατά της κάθε αυθαιρεσίας της πολιτικής εξουσίας δεδομένου ότι οι ξένοι είναι θύματα, επειδή είναι εντελώς ανοχύρωτοι απέναντι στην εξουσία. Τέλος οι διάφορες εξουσίες εκμεταλλεύονται ή προκαλούν τη λαϊκή δυσπιστία και φοβία για τους ξένους, ώστε να κατασκευάζουν εχθρούς και να φανατίζουν τους υπηκόους τους, για να τους κάνουν υστερικά όργανα των «πατριωτικών», «εθνικών» και ανομολόγητων σκοπών τους.
ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΗΛΙΑΣ
ΕΞΑΜΗΝΟ: 16Ο
e-mail: thilias@otenet.gr
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ANTHONY D. SMITH
ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Ο Anthony D. Smith με το βιβλίο του «Εθνική Ταυτότητα» αποπειράται να προσεγγίσει την εθνική ταυτότητα ενός πληθυσμού ανθρώπων μέσα από ιστορικά και κοινωνιολογικά πλαίσια παρουσιάζοντας την άποψή του για το ζήτημα, τη σχάση συνέχειας ανάμεσα στην προ-νεωτερική εθνοτική ταυτότητα και τα νεωτερικά έθνη καθώς και για τα μέσα με τα οποία διαμορφώθηκαν και δημιουργήθηκαν τα τελευταία. Μέσα από την ιστορία του Οιδίποδα αναδεικνύει το πρόβλημα της ταυτότητας αποκαλύπτοντας πως ο «εαυτός» έχει πολλές ταυτότητες και ρόλους (τοπικούς, οικογενειακούς, ταξικούς, θρησκευτικούς, εθνοτικούς, καθορισμένους από το φύλο). Με άλλα λόγια κοινωνικές κατηγοριοποιήσεις που μπορούν να τροποποιηθούν ή και να αναιρεθούν. Παρά το πλήθος και τον ανταγωνισμό μοντέλων για ορισμό του έθνους υπάρχουν κοινές παραδοχές χαρακτηριστικών της εθνικής ταυτότητας που την αποδέχονται οι εθνικιστές και οι επικριτές τους. Αυτές είναι: α) μια ιστορική εδαφική επικράτεια – η πατρίδα, β) κοινοί μύθοι και ιστορικές σκέψεις, γ) μια κοινή, μαζική δημόσια κουλτούρα, δ) κοινά νομικά δικαιώματα και υποχρεώσεις για όλα τα μέλη και ε) κοινή οικονομία και ελευθερία μετακίνησης εντός της επικράτειας. Όλα τα παραπάνω συμπυκνώνονται στον εξής ορισμό του έθνους: «το έθνος καθορίζεται ως ένας κατονομασμένος ανθρώπινος πληθυσμός που μοιράζεται μια ιστορική εδαφική επικράτεια, κοινούς μύθους και ιστορικές μνήμες, μια μαζική, δημόσια κουλτούρα, κοινή οικονομία και κοινά για όλα τα μέλη νομικά δικαιώματα και υποχρεώσεις». Υπάρχουν όμως και άλλα στοιχεία της εθνικής ταυτότητας τα οποία δεν είναι αποφασιστικής σημασίας (γλώσσα, θρησκεία) όπου καθιστούν το έθνος μία φαντασιακή πολιτική κοινότητα βασισμένη σε μία συγκεκριμένη γλώσσα και έντυπο πολιτισμό. Αν και από τα παραπάνω παίρνουμε μία αρχική ιδέα της απεικόνισης του έθνους εν τούτοις προκύπτουν ερωτήματα για το αν τα έθνη είναι παλαιά και έχουν ρίζες βαθιές στην ιστορία ή εάν μπορούν να είναι νέα και κατασκευασμένα. Είναι έθνη που υπάρχουν φυσικά ή μπορούν να είναι τεχνητά με τη συμβολή της ιντελιγκέντσια. Κατά συνέπεια σύμφωνα με τους προ-νεωτερικούς η ταυτότητα του έθνους είναι αιώνια, είναι αναντικατάστατη και φυσική, στηρίζεται δε έντονα από τη συγγένεια του αίματος, τη γλώσσα και την παλαιά ιστορία καθώς επίσης και στη σύνδεσή τους σε μια συγκεκριμένη περιοχή εδάφους. Έτσι τα έθνη θα πρέπει να είναι ομοιογενή και τα μέλη τους να μοιράζονται την παλαιά ιστορία χωρίς να υπάρχει καμία διάκριση μεταξύ τους και μεταξύ των εθνικών ομάδων. Η σκέψη αυτή όμως δεν μπορεί να απαντήσει στα συμβαίνοντα του σύγχρονου κόσμου, στον οποίο τα περισσότερα εθνικά κράτη αποτελούνται από πολυεθνικές ομάδες, που ζουν μαζί σε οροθετημένα εδάφη και μοιράζονται τους ίδιους πολικούς θεσμούς και κοινά αισθήματα για τις πατρίδες τους. Σε απάντηση των προ-νεωτερικών τη δεκαετία του ’60 έχουμε τους νεωτεριστές να διαπραγματεύονται τη δημιουργία εθνών μέσα από τα κινήματα της αποικιοκρατικοποίησης στην Ασία και την Αφρική. Η πεποίθησή τους είναι ότι τα έθνη είναι σύγχρονα. Προέκυψαν δε κατά το τέλος της μεσαιωνικής ή πρόωρης σύγχρονης περιόδου στη δυτική Ευρώπη δηλαδή αμέσως μετά τη γαλλική επανάσταση. Θεωρούν ότι τα έθνη οδηγούνται και δημιουργούνται από την άνοδο του σύγχρονου κράτους, τη βιομηχανική οικονομία και τις κοσμικές αντιλήψεις για την ανθρώπινη αυτονομία., απορρίπτουν έτσι τις σκέψεις-ιδέες των προ-νεωτερικών ότι τα έθνη είναι συνέχεια ενός αρχαίου παρελθόντος θεωρώντας ότι οι παλαιοί πολιτικοί μετασχηματισμοί όπως οι αυτοκρατορίες και οι θεοκρατικές οντότητες έχουν εξαφανιστεί και έχουν αντικατασταθεί από τα έθνη κράτη.
ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΗΛΙΑΣ
(Συνέχεια)
Συμφωνούν ότι τα έθνη κράτη είναι ευδιάκριτα από τις εθνικές ομάδες, που είναι ομάδες συγγένειας συνδεόμενες από κοινή ιστορία και συγκεκριμένο πολιτισμό. Έτσι θεωρούν ότι η πίστη στο έθνος ανέρχεται την πίστη στην εθνική ομάδα ή οποιαδήποτε υποομάδα μέσα σε ένα δεδομένο έθνος. Ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας που συμβάλλει στη δημιουργία εθνικής ταυτότητας είναι η συλλογική μνήμη, η οποία κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι μία σειρά από αποφασιστικά και αλληλένδετα γεγονότα του παρελθόντος τους έχουν διαμορφώσει όπως είναι σήμερα. Ο Anthony Smith μας λέγει ότι η συλλογική μνήμη δεν είναι απαραιτήτως αντικειμενική, διότι είναι ένα μείγμα μύθων και πραγματικότητας ένδοξων ιστοριών σχετικά με τον ηρωισμό και τις θυσίες που θα μπορούσε να ήταν μεγάλες μάχες και γενοκτονίες. Πρόγονοι ιστορικοί παρουσιάζονται στις ιστορίες του παρελθόντος στη μορφή των στρατιωτικών ηγετών ή σοφών ανδρών που όρισαν την ιστορία του έθνους και διαμορφώνουν το μέλλον. Αν και ο μύθος δεν έχει να κάνει με την πραγματικότητα εν τούτοις έχει μεγάλο αντίκτυπο στα μέλη του έθνους και τους αποδέχονται για να καταδείξουν την υπεροχή τους να είναι ανώτεροι. Η πολιτική μνήμη συμβάλλει στην πολιτική δύναμη, συγκεντρώνει τους ανθρώπους και διαμορφώνει τις ιδιότητες της εθνικής ταυτότητας με τρόπο που συχνά χρησιμοποιείται πολιτικά. Ο Anthony Smith υποστηρίζει ότι κεντρικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας είναι και τα αμοιβαία συναισθήματα του ανήκειν σε μια δεδομένη περιοχή. Με την έννοια ότι η εθνική ταυτότητα έχει πολιτική σημασία μπορεί να προσδεθεί στο κοινό αίτημα μιας δεδομένης κοινότητας για να κυριαρχήσει σε οροθετημένες περιοχές στις οποίες πιστεύουν οι άνθρωποι ότι ανήκουν και ότι τους ανήκει. Οι μύθοι και τα ένδοξα ή τραγικά γεγονότα του παρελθόντος, η αρχαία επαναφερόμενη ιστορία γίνονται στην πατρική γη και έτσι έχουν ιερό χαρακτήρα αν όχι θρησκευτικό. Αυτή η πνευματική σύνδεση στην εθνική πατρίδα εμπνέει τα άτομα και τις ομάδες να υπερασπιστούν το έδαφος να δώσουν μάχη για την επιστροφή της αν πρόκειται για κοινότητες της διασποράς. Όσον αφορά τον ρόλο των εθνικών κινημάτων μας αναφέρει ότι η εθνική ταυτότητα σε μια πολυεθνική κοινότητα δεν μπορεί ποτέ να είναι προ-νεωτερική, αλλά σύγχρονη και μάλλον δημιουργημένη ή εφευρεμένη. Η ιδεολογία είναι συνδεδεμένη με ένα σύνολο από πιστεύω και σύμβολα μέσω των οποίων τα άτομα ορίζουν τον κόσμο και τον χώρο τους μέσα σ’ αυτόν. Είναι ικανή δε να εξηγήσει κάθε φαινόμενο ή ζήτημα που απασχολεί την ανθρωπότητα και το σύμπαν με μια ξεκάθαρη και εύκολη εφαρμόσιμη πρόταση. Μπορεί να λειτουργήσει πολιτικά και συναισθηματικά από τη στιγμή που θα διαμορφώσει την εθνική ταυτότητα και ορίσει τα εθνικά σύνορα. Αποκτά τη δύναμη του λαού αν καλλιεργείται μέσα από συμβολικούς και τελετουργικούς τρόπους. Δουλειά της εθνικιστικής ομάδας είναι η δημιουργία στερεοτύπων για το έθνος (ιστορικών, φυλετικών, μύθων, πολιτιστικών, στερεοτύπων των εχθρών κ.λ) προβάλλοντας και επαναλαμβάνοντας τα μέσα από εφημερίδες, συλλαλητήρια, τελετουργίες και κάθε πρόσφορο μέσο. Τέλος ο Anthony Smith κοιτάζοντας προς το μέλλον θέτει το ερώτημα αν το έθνος και η εθνική ταυτότητα είναι καταδικασμένα. Ο ίδιος βλέπει ότι παρά τις προσπάθειες για τη δημιουργία πανευρωπαϊκής ταυτότητας με κέντρο την ευρωπαϊκή ένωση η εθνική ταυτότητα του κάθε λαού θα παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα ακόμη. Θεωρώ ότι εν γένει το βιβλίο του κάνει μία αναλυτική, αποκαλυπτική ανάλυση για τη γέννηση της εθνοτικής ταυτότητας με πάρα πολλά παραδείγματα, ερωτήματα που πολλές φορές επικαλύπτονται, επαναλαμβάνονται, αναφορές σε πάρα πολλά ονόματα που κουράζουν τον αναγνώστη. Ωστόσο όμως σε βάζει στην έννοια γέννησης της εθνοτικής ταυτότητας και αφήνει προβληματισμούς, ερωτήματα για περαιτέρω διερεύνηση. Εκείνο δε που με εντυπωσίασε είναι πως κάθε έθνος, κάθε εθνοτική ταυτότητα είναι μοναδική και παράλληλη με άλλα έθνη και εθνοτικές ταυτότητες. Καθορίζεται και σημαδεύεται από τη μοναδική και ιστορική κουλτούρα του κάθε ανθρώπινου πληθυσμού.
Κριτική άρθρου: ΤΡΟΥΜΠΕΤΑ, ΣΕΒΑΣΤΗ 2001. Κατασκευάζοντας Ταυτότητες για τους Μουσουλμάνους της Θράκης: Το Παράδειγμα των Πομάκων και των Τσιγγάνων. Αθήνα: Κριτική-ΚΕΜΟ.
Επιμέλεια: Μαριάννα Κουρσάρη
Αριθμός μητρώου- 1104081
E-Mail: koursari@uth.gr
Η παρούσα μελέτη της ανθρωπολόγο Σεβαστή Τρουμπέτα βασίζεται στην διδακτορική της διατριβής που κατέθεσε στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου τον Οκτώβριο του 1998. Στην Ελλάδα εκδόθηκε το 2001 από τις εκδώσεις Κριτική Α. Ε. και ΚΕΜΟ (Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων). Η έκδοση αυτή προκύπτει μέσα από την επιτόπια έρευνα η οποία πραγματοποιήθηκε στην ελληνική Θράκη. Ο τόμος περιλαμβάνει 267 σελίδες και χωρίζεται από το πρόλογο, τη εισαγωγή, τα τρία κεφάλαια και το συνοπτικό συμπέρασμα. Η Σ. Τρουμπέτα επιχειρεί να επιστήσει τη προσοχή στην πολυπλοκότητα του φαινομένου που αφορά τον ταυτοτικό προσδιορισμό μιας πληθυσμιακής ομάδας και να αναδείξει βασικές παραμέτρους για τη διερεύνησή τους. Στοχεύει να αναδείξει από τη μία πως επιδράει ο εθνικός, ο θρησκευτικός, ο γλωσσικός, ο πολιτιστικός παράγοντας και η κοινωνική κατάσταση στον έτερο- και αυτοπροσδιορισμό των μελών της μειονότητας και από την άλλη ποιος από τους παραπάνω παράγοντες και κάτω από ποιες ιστοριοπολιτικές/ κοινωνικές συνθήκες υπερισχύουν σε αυτή τη διαδικασία.
Για τη κριτική άρθρου επέλεξα να ασχοληθώ με το δεύτερο κεφάλαιο που αφορά τη παράσταση των Πομάκων. Στην ελληνική κοινωνία, οι ιδιότητες που τους αποδίδουν συνθέτουν δύο αντιφατικές εικόνες. Η πρώτη εικόνα αντανακλά θετική/ ιδεατή παράσταση από τους διανοούμενους και η δεύτερη από το πλειονοτικό περιβάλλον. Στον 20ου αι. κατά των καθορισμών των συνόρων μεταξύ της Ελλάδας, της Βουλγαρίας και της Τουρκίας οι παραδοσιακές περιοχές των Πομάκων συνέπεσαν στην συνοριακή ζώνη των τριών κρατών. Προκειμένου να επιτευχθεί η άρθρωση των Πομάκων στο ελληνικό εθνικό δόγμα χρησιμοποιήθηκε ο θρησκευτικός παράγοντας που ενώνει τη πίστη τους με τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Χαρακτηρίζονται από την ενσωμάτωση τους στην περιφέρεια της ελληνικής κοινωνίας σε κοινότητες πληθυσμιακές αμιγείς και κλειστές. Ο βασικός τομέας παραδοσιακής απασχόλησης ήταν η αγροτική οικονομία μέχρι δεκαετία του΄60 ενώ μετά τη δεκαετία του ΄80 μετείχαν στα μεταναστευτικά ρεύματα. Δυναμικός παράγων ώθησης οικογένειας προς μετανάστευση ήταν η «κρίση της καλλιέργειας καπνού». Έτσι διαμορφώσαν καινούρια πλαίσια διαβίωσης. Η μετακίνηση έφερε αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης και στις δομές της κοινότητας. Στον τομέα της οικογένειας μειώνεται ο αριθμός των παιδιών και εμφανίζονται επιπτώσεις στην οικογένεια. Όσον αφορά τον αυτοπροσδιορισμό τους, οι Πομάκοι δεν είχαν ποτέ ηγετική κοινωνική τάξη και γι΄αυτό στην αναφορά τους επικρατεί περισσότερο το θρησκευτικό στοιχείο ενώ μαθαίνουν την ελληνική γλωσσά προς αναζήτηση αγοράς εργασίας ζητώντας να τους αποδέχονται γι΄αυτό που είναι. Κρίνοντας με τη προσωπική μου άποψη, θεωρώ το κείμενο άριστα δομημένο και νομίζω ότι στα χέρια ενός ανθρωπολόγο θα αποτελεί χρήσιμό εργαλείο.
Κρητική βιβλίου: Ν. Δήμου, 1983, Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας, Αθήνα, Νεφέλη
Επιμέλεια: Μαριάννα Κουρσάρη
Αριθμός μητρώου- 1104081
E-Mail: koursari@uth.gr
Ο Νίκος Δήμου είναι συγγραφέας και γεννήθηκε στην Αθήνα το 1935, σύμφωνα με τα βιογραφικά του στοιχεία, τελείωσε το Κολλέγιο Αθηνών και παράλληλα σπούδαζε γαλλική φιλολογία στην Αθήνα. Από το 1954 έως 1960 σπούδασε φιλοσοφία και αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Αυτή τη περίοδο είχε ήδη αρχίσει να ασχολείται με το γράψιμο και το πρώτο του βιβλίο το οποίο εκδόθηκε το 1953. Μετά το 1962 ξεκίνησε να εργάζεται στο χώρο της διαφήμισης ώσπου αποσύρθηκε οριστικά –ύστερα από δύο δεκαετίες- για να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη συγγραφή. Ταυτόχρονα δραστηριοποιήθηκε στο χώρο των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών. Μέχρι σήμερα έχει τιμηθεί με βραβεία τόσο δημοσιογραφικά όσο και πνευματικά. Αποτελεί ένας από τους πιο παραγωγικούς Έλληνες συγγραφείς και συνολικά έχει εκδώσει περίπου 60 βιβλία. Γνωστότερα στο ευρύ κοινό είναι τα βιβλία όπου αναλύει και κρίνει την Ελληνική πραγματικότητα όπως στο: “Η Δυστυχία του να είσαι Έλληνας” και άλλα τρία: “Οι Νέοι Έλληνες”, “Η Χαμένη Τάξη” και “Απολογία ενός Ανθέλληνα”.
Το θαυμάσιο δοκίμιο «Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας», εκδόθηκε στην Αθήνα από τις εκδώσεις Νεφέλη το 1983 και αποτελεί τη δέκατη πέμπτη έκδοση του Ν. Δήμου. Το δοκίμιο αυτό είναι απόδειξη για την τυχερή συνάντηση της δραστήριας φιλοσοφικής ματιάς του λογοτέχνη, της προσωπικής και εκφραστικής πείρας με τη ποιητική ισχύ. Επίσης είναι η απόδειξη του υψηλού επιπέδου της αυτοσυνείδησης του ελληνικού πνευματικού περιβάλλοντος.
Ο Ν. Δήμου αναλύει με κριτικό μάτι τη συμπεριφορά και τον χαρακτήρα των σύγχρονων Ελλήνων ως Έλληνας. Είναι απαισιόδοξος και ως Έλληνας διατυπώνει λαμπρά σε αλληλοσυμπληρωμένα σχήματα τα χαρακτηριστικά της ελληνικής συμπεριφοράς. Πρώτη αξία του βιβλίου αφορά την ικανότητα της προβληματικής στα απλά πράγματα. Η δεύτερη αξία συνίσταται στο ότι μιλώντας με σαφήνεια και με πόνο για τους Έλληνες, μιλά ταυτόχρονα και για τον άνθρωπο των Βαλκανίων. Τα σημεία της εικόνας του εθνικού χαρακτήρα που διατυπώνεται στο βιβλίο ισχύουν μόνο για τους Έλληνες θέτοντας με το δικό του τρόπο το θέμα της νεοελληνικής ταυτότητας.
Έγραψε τις αφόρμιτες σκέψεις του στα τελευταία χρόνια της δικτατορίας χωρίς καμία προετοιμασία η βιβλιογραφική μελέτη. Ο συγγραφέας διαλογίζεται φωναχτά μέσα από 80 σελίδες τα οποία χωρίζονται από ένα μικρό πρόλογο, μια εισαγωγή, τις πέντε ενότητες: Η Ελληνική υπερβολή, Η σύγκριση στο χρόνο και στο χώρο, Το χαμένο πρόσωπο, Οι μύθοι και οι φόβοι, Η Ελληνική πραγματικότητα, από επίλογο, υστερόγραφό και σημειώσεις. Στο πρόλογο επισημαίνει πως αφιερώνει το συγκεκριμένο βιβλίο στους Έλληνες που προβληματίζονται με τους εαυτούς τους, παρόλα αυτά η αναφορά στις σελίδες περιλαμβάνει τους Έλληνες που δεν προβληματίζονται.
Στην εισαγωγή διατυπώνει τη δυστυχία του νεοέλληνα παραθέτοντας ως αίτια τα δυο στοιχεία της επιθυμίας και της πραγματικότητας. Όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση μεταξύ των δύο τόσο πιο δυστυχισμένος μπορεί να αισθανθεί κανείς. Ο λογοτέχνης μας δείχνει την εικόνα του ελληνισμού που αγνοεί τη πραγματικότητα και αυτό διακρίνεται στο παράδειγμα της υπερβολής όπου οι άνθρωποι συχνά υποστηρίζοντας ότι γνωρίζουν τα τετραπλάσια από όσα πραγματικά έμαθαν, ότι αισθάνονται περισσότερο από όσα πραγματικά νιώθουν, ότι υπόσχονται περισσότερα από όσα μπορεί να προσφέρει και ότι ζει δυο φορές πάνω από τα οικονομικά του μέσα.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ
Επομένως το έθνος κουβαλάει μέσα του την ελληνική υπερβολή σαν χαρακτηριστικό στοιχείο του έθνους που δεν αλλάζει. Αυτό το σημείο περιγράφεται αναλυτικότερα στην πρώτη ενότητα του βιβλίου ενώ στο δεύτερο μέρος γίνεται σύγκριση στο χρόνο με τους αρχαίους Έλληνες και στο χώρο με τους Ευρωπαίους.
Στο τρίτο μέρος γίνεται αναφορά στην συνήθεια του νεοέλληνα να ταυτίζεται με κάποιο μεγάλο πρόσωπο της αρχαιότητας για να αποδείξει την ελληνικότητά του χωρίς να ερευνήσει τα πραγματικά συστατικά του (π.χ. σήμερα η ελληνική γλώσσα δεν είναι ίδια με την γλώσσα των αρχαίων/ τα σωματικά χαρακτηριστικά επίσης διαφέρουν). Επειδή υπάρχουν συμφέροντα στην συγκεκριμένη εποχή οι περισσότεροι ταυτίζονται σύμφωνα με αυτά, είτε αυτό αφορά τον αρχαίο, είτε τον Ευρωπαίο. Αν δούμε όμως την ουσία, θα διαπιστώσουμε πως είμαστε χωρίς πρόσωπο και ταυτότητα, χρειαζόμαστε απομυθοποίηση, νέα οριοθέτηση και νέα παιδεία βασισμένη στην αλήθεια.Η αλήθεια αυτή θα μας βοηθήσει στην ανάδυση του πραγματικού προσώπου του νεοέλληνα.
Στην της τετάρτης ενότητας ο Ν. Δήμος μιλάει για τους μύθους και τις ξενοφοβίες του λαού. Αυτή η έλλειψη σιγουριάς, δημιουργεί στον ελληνικό έθνος τη καχυποψία. Όταν οι μισοί Έλληνες προσπαθούν να μεταμορφώσουν την Ελληνική χώρα σε ξένη χώρα, οι άλλοι μισοί ξενιτεύουν σε άλλους τόπους. Εν τέλει αποτελεί μια ελληνική πραγματικότητα που περιγράφεται πιο αναλυτικά στο πέμπτο μέρος του βιβλίου. Στο θέμα αυτό σχολιάζεται η λειτουργία του κρατικού συστήματος του Ελληνικού χώρου (στην περίοδο της συγγραφής) και στα προβλήματα που καθιστούν τον νεοέλληνα δυστυχισμένο, συμπεριλαμβανομένου το οικονομικό, θρησκευτικό, εκπαιδευτικό και κοινωνικό πλαίσιο.
Τέλος, στο επίλογο προτείνει μια ελληνική αντίσταση σε περίπτωση μεγάλου κινδύνου η οποία θα καθορίζει την Ελληνική ταυτότητα φθηνή και ανώνυμη. Κλείνοντας, γράφει στο υστερόγραφο πως θα μπορούσε εξίσου να γράψει και ένα αντίστοιχο βιβλίο με τίτλο: «Η ευτυχία του να είσαι Έλληνας» με έμφαση- γιατί υπάρχει η ευτυχία.
Όσον αφορά τη προσωπική μου κριτική ματιά να επισημάνω πως “Η Δυστυχία του να είσαι Έλληνας” αποτελεί ένα βιβλίο περισσότερο λογοτεχνικό και όχι επιστημονικό. Το δοκίμιο αυτό μας παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τις αντιλήψεις του συγγραφέα προς το ελληνικό έθνος (π.χ. ταυτότητα του Νεοέλληνα, κόμπλεξ κατωτερότητας του Νεοέλληνα απέναντι στους αρχαίους και ωραιοποίηση του παρελθόντος, ορθοδοξία και μισαλλοδοξία, Μακεδονικό ζήτημα, ελληνικό σοβινισμό, λαϊκισμό κτλ). Δεν πρόκειται για μελέτη αλλά απλός μια διατύπωση των μερικών σκέψεων. Για το Νίκο Δήμο το «εθνικό θέμα» είναι πως “το έθνος πρέπει να ταυτίσει το εθνικό με το αληθές”. Αν δεν γίνει αυτό δεν θα μπορέσουμε να σταθούμε στον σημερινό κόσμο. Θα παραπαίουμε μόνιμα ανάμεσα στο παράπονο και την επιθετικότητα. Θα βρισκόμαστε σε μόνιμη διαμάχη με τους γείτονές μας και με όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Ο συγγραφέας αναρωτείται αν ποτέ θα μπορέσουν οι Έλληνες να δούνε τον εαυτό τους ίσιοι με τους Άλλους, με ικανότητες και αδυναμίες, με ταλέντο αλλά και συμπλέγματα, με μεγαλοψυχίες και μικροψυχίες.
Ο ίδιος αναρωτιέται για το ποιος θα βοηθήσει τους νεοέλληνες να δούνε το πρόσωπό τους στον καθρέφτη και να το αποδεχθούν. Έτσι δηλώνει ρητά εύστοχες απόψεις καυτηριάζοντας παράλληλα την εθνικιστική υπερβολή. Με το δικό του σαρκαστικό τρόπο δηλώνει το θέμα της νεοελληνικής ταυτότητας. Το σύγγραμμα αυτό είναι μικρό σε μέγεθος και θα έλεγα λίγο δύσκολο στο διάβασμα. Παρόλα αυτά, το ποιητικό ύφος και η γλώσσα της γραφής μου φάνηκαν βατά. Διαβάζοντας το συγκεκριμένο βιβλίο μπορούμε να εισχωρήσουμε στο σώμα της αφήγησης και να αισθανθούμε ότι δεν πρέπει να είμαστε εθνικιστές και ρατσιστές αλλά να αποδεχτούμε τον εαυτό μας έτσι όπως πραγματικά είναι.
«(ΜΥΘ)ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΒΑΡΑΒΑΡΩΝ ΠΡΟΓΟΝΩΝ ΤΩΝ ΣΗΜΕΡΙΝΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ», 2ο κεφάλαιο
Βασίλης Ραφαηλίδης.
Η Ευρώπη των λαών.
Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας παρακολουθεί την εξέλιξη των προϊστορικών λαών της Eυρώπης με στόχο να αναδείξει το γεγονός ότι πουθενά στον κόσμο και κυρίως στην Ευρώπη δεν υπάρχουν ‘καθαροί λαοί’, και ότι κατά συνέπεια η ενωμένη Eυρώπη των λαών ήταν μια ανάγκη ιστορική.
Ξεκινώντας λοιπόν το συγκεκριμένο κεφάλαιο μας δίνει την ετυμολογία της λέξης Σύνορα (συν+όριο) το κοινό όριο δηλαδή ανάμεσα σε δυο κράτη ή αλλιώς σε δυο εξουσίες. Τα σύνορα βέβαια δεν μπορουν με τίποτα να χαρακτηριστούν ως αδιαπέραστα τείχη αφού ακόμα και όταν είναι δύσβατα και απροσπέλαστα οι λαοί στην δύσκολη ανάγκη της διαβίωσης και της φτώχειας θα τα περάσουν. Έπειτα αναλύοντας το ρητό ‘ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος ‘ και με το οποίο φαίνεται να συμφωνει, περιπαίζει αυτούς οι οποίοι στο τέλος της ζωής τους ζητούν να επιστρέψουν στην πατριδα τους ώστε να ταφούν σε αυτή. Λέει λοιπόν χαρακτηριστικά ότι αν πεθάνεις , πεθαίνεις το ίδιο αποτελεσματικά οπουδήποτε και ότι τα νεκροταφεία της πατρίδας του καθενός δεν προσφέρουν περισσότερες ‘ανεσεις’ από τα άλλα.
Στην συνέχεια εξηγεί πώς από κανέναν δεν πρέπει να απαιτείται να αγαπάει την πατρίδα του γιατί η αγάπη αυτή πρέπει να είναι αυθόρμητη όπως η αγάπη προς το σύντροφό μας. Γιατί αν γίνει εξαναγκαστική είναι σα να σε βάζουν να παντρευτείς μια γυναίκα που δε θες. Υπάρχει όμως και η προστατευτική σχέση του λαού με την πατρίδα, κατά την οποία την προστατεύουμε για να μας προστατεύει. Αλλιώς δεν υπάρχει νόημα να πληρώνουμε τους φόρους για να οργανωθεί η άμυνα μας εναντίον των εχθρών. Η σωστή αγάπη πρέπει να είναι αμοιβαία.
Έπειτα ο συγγραφέας διαχωρίζει την αγάπη για την πατρίδα των πλουσίων και των φτωχών και καθώς τονίζει ότι οι πλούσιοι έχουν τόσα πολλά που δεν έχουν ανάγκη από κανέναν και ίσως ούτε από την πατρίδα τους. Ενώ οι φτωχοί, οι ταπεινοί και οι αδύνατοι έχουν την ανάγκη να πιστεύουν στην πατρίδα τους. Αν λοιπόν τώρα η πατρίδα εκτός από αυτόνομο κράτος είναι και έθνος τόσο καλύτερα για τον φτωχό και τον αδύναμο. Εξηγεί πως στο έθνος οι άνθρωποι έχουν ίδια θρησκεία, ίδια ιστορία και μιλούν την ίδια γλώσσα. Έτσι βγαίνει το συμπέρασμα ότι η πατρίδα έχει έννοια συναισθηματική, το κράτος νομική και το έθνος πολιτισμική.
(συνέχεια από Ραφαηλίδη)
Συνεχίζοντας ασχολείται με τα πολυεθνικά και εθνικά κράτη και κάνει το διαχωρισμό, αφού σε κράτη όπως η Ελβετία, η Ρωσία και η Αμερική συνυπάρχουν δύο ή περισσότερα έθνη, ενώ σε εθνικά κράτη κατοικούν λαοί μίας εθνότητας. Έπειτα με δεδομένο ότι, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο κάθε εθνότητα μπορεί να δημιουργήσει δικό της κράτος αλλά και περισσότερα από ένα εθνικά κράτη, μπορούν να επιδιώξουν ένωση σε ένα πολυεθνικό, σχολιάζει τις περιπτώσεις που πολυεθνικά κράτη δημιουργούνται με τα όπλα, κάτι που δημιουργεί εθνικιστικό πρόβλημα. Έτσι λοιπόν καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι εύλογο τα πολυεθνικά κράτη να μην χωρίζουν τα έθνη τους με εσωτερικά σύνορα ώστε να είναι βιώσιμα.
Καθαρό βέβαια μονοεθνικό κράτος δεν υπάρχει πουθενά, σύμφωνα με το συγγραφέα, παρόλο που οι Έλληνες το αρνούμαστε κατηγορηματικά. Και με χιούμορ αλλά και με μία δόση αλήθειας ο συγγραφέας συνεχίζει και λέει πως ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, δηλαδή, μας δόθηκε σαν προσοδοφόρα κληρονομιά , από τη μία, για να εκμεταλλευόμαστε τους τουρίστες και από την άλλη για να μπορούμε να ρίξουμε το φταίξιμο για ό, τι γίνεται στους ένδοξους προγόνους μας.
Από την αρχαιότητα υπήρχαν σύνορα ανάμεσα στα κράτη με τη διαφορά, όμως, ότι υπήρχαν τροποποιήσεις ανάλογα με τις μετακινήσεις των πληθυσμών και την προσάρτηση εδαφών. Το σύνορο βρισκόταν εκεί που ήταν ο στρατός και δεν χαρασσόταν επί χάρτου, αλλά με τα όπλα. Οι κινέζοι ήταν οι πρώτοι που επιχείρησαν να χαράξουν τεχνητά σύνορα με το σινικό τείχος αλλά δεν χρειάστηκε ποτέ. Πλέον σήμερα τα σύνορα χαράζονται στους χάρτες βάσει συμφωνιών. Παρόλο που τα φυσικά σύνορα παίζουν κάποιο ρόλο στο να εμποδίζουν τους να λαούς να αναμιγνύονται, τα τεχνητά έχουν μόνο τεχνητό νόημα αφού οι διεθνείς συμβάσεις είναι ευμετάβλητες. Οι λαοί ,βέβαια, έχουν την τάση να αναμιγνύονται μεταξύ τους , γι’ αυτό και ο συγγραφέας χαρακτηρίζει όλη τη βαλκανική χερσόνησο σαν εθνολογικό χάος.
Ως «πολυεθνικό» παράδειγμα ο συγγραφέας φέρνει την Ελλάδα, αφού έχει υπηκόους Έλληνες, Βλάχους, Αρβανίτες, Σλάβους, Τσιγγάνους κ.λπ., οι οποίοι αν και έχουν την ίδια εθνότητα, έχουν την ίδια πατρίδα και η κάθε μία την δική της πολιτιστική κληρονομιά.
Τελειώνοντας ο συγγραφέας συμπεραίνει ότι η Ευρώπη χρωστάει το μεγαλείο της σ’ αυτό το εθνολογικό μπέρδεμα. Κλείνοντας χαρακτηρίζει τα κράτη της Ευρώπης «φυσαρμόνικα», καθώς ακόμα και στις αρχές του αιώνα μας τα σύνορα τους μεταβάλλονταν με πολύ μεγάλη ευκολία. Και θέτει ως ζήτημα πως η Ευρώπη πρέπει κάποτε να σταθεροποιηθεί τόσο σε πολιτιστικό, όσο και σε εθνολογικό επίπεδο.
«Εθνική ταυτότητα», Antony D. Smith(2 μέρη)
1.O Άντονυ Σμιθ ξεκινώντας περιγράφει πώς οι ταυτότητες παίρνουν σάρκα και οστά μέσα στην κοινωνία και πώς ανάλογα με τους εκάστοτε ρόλους, είτε αναιρούνται, είτε αλλάζουν. Το άτομο μπορεί να αποκτήσει διαφορετική ταυτότητα ανάλογα με το κοινωνικό πλαίσιο και τη χρονική περίοδο κατά τα οποία λαμβάνει αυτούς τους ρόλους.
Χωρίζει τις ταυτότητες σε κατηγορίες όπως το φύλο και την οικουμενικότητα της ταυτότητας αυτής, που χαρακτηρίζεται από το χώρο, το έδαφος με την συνεκτικότητα της , την ταυτότητα της κοινωνικής τάξης την οποία και χαρακτηρίζει και ανώτατη συλλογική ταυτότητα, συγκεχυμένη πολλές φορές με τη θρησκευτική ταυτότητα.
Με αφορμή τα παραπάνω δεν παραλείπει να αναλύσει την εθνική ταυτότητα, είτε με το δυτικό ,είτε με το μη-δυτικό «τρόπο». Ανάλογα με τον τόπο αλλάζουν και οι συνεκτικοί κρίκοι που κάθε φορά δημιουργούν την εθνική ταυτότητα είτε αυτό έχει σχέση με την εδαφική έννοια , είτε είναι βασισμένη σε μια πολιτική ιδεολογία. Παράλληλα με όλα αυτά και οι εκφάνσεις του εθνοτικού μοντέλου, διαφέρουν και διαμορφώνουν ανάλογα και την θέση του κάθε ανθρώπου απέναντι στο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό σύστημα. Διαπιστώνει ότι η εθνική ταυτότητα και το έθνος είναι δύο πολυδιάστατες έννοιες και που βοηθούν σε κάποιες εσωτερικές και εξωτερικές λειτουργίες στο κάθε κράτος.
Έχουν τεθεί πολλά ερωτήματα σχετικά με την προέλευση και τη δημιουργία του έθνους. Πολλοί υποστηρίζουν πως το έθνος είναι η φυσική και βιολογική συνέχεια του ανθρώπου και άλλοι πως είναι θέμα συγκυριακό και αυθόρμητο. O Smith διαχωρίζει τις εθνοτικές κατηγορίες των εθνοτικών ταυτοτήτων και τονίζει πως και οι δύο βασίζονται στην ιδέα και όχι στην πραγματικότητα της κοινής καταγωγής. Γενικότερα η εθνική κοινότητα και ταυτότητα δυναμώνει όταν ενισχύονται και τα χαρακτηριστικά της και αντίθετα.
Παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν στον ίδιο βαθμό και στη διατήρηση του έθνους αλλά και στη διάλυσή του είναι η δημιουργία κράτους , η εμπόλεμη κατάσταση και η οργανωμένη θρησκεία. Το παράδειγμα της Ελλάδας, στην οποία πάντα επικρατούσε η αίσθηση της καταγωγής από τους αρχαίους έλληνες και από το Βυζάντιο, κάποιοι ήρθαν να το ανατρέψουν με τις μελέτες τους και να προκαλέσουν την εθνοτική αλλαγή.Και το οξύμωρο με το έθνος είναι ακριβώς αυτό , το πώς μπορεί να συνυπάρξει η ρευστότητα του έθνους και συνάμα η ανθεκτικότητα του.
Είναι δύσκολο να προσδιοριστούν οι μηχανισμοί δημιουργίας του έθνους, αλλά είναι ένα σύνθετο σύνολο διαδικασιών. Πολλοί πιστεύουν πως η δημιουργία των εθνών είναι ένα πολύ παλιό φαινόμενο ενώ οι πιο σύγχρονοι επιστήμονες υποστηρίζουν πως είναι γέννημα της νεωτερικότητας.
Ένας ιδεατός διαχωρισμός που θα μπορούσε να γίνει για τις εθνοτικές κοινότητες, που μπορούν να μελετηθούν μεμονωμένα, είναι σε «πλευρικές» οι οποίες κοινωνικά απευθύνονταν στα ανώτερα στρώματα με ανοιχτά και μάλλον ασαφή τα γεωγραφικά τους σύνορα , αλλά και οι κατακόρυφες (ethnie) που απευθύνονταν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Τις πρώτες μπορούμε να τις αποδώσουμε στην περίπτωση της Αγγλίας και της Γαλλίας , αλλά και με πιο αργούς ρυθμού και στην Ισπανία.
Δεν μπορούμε να λέμε σε καμία περίπτωση πως η γέννηση των πρώτων εθνών έγινε αυτόματα μέσω της μετατροπής των κρατών σε αυτά. Η περίπτωση της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ισπανίας, και ακολούθησαν και άλλοι, ήταν αποτέλεσμα αρκετών χρόνων με συνεχή διάχυση του εθνικού αισθήματος αλλά και συνεχείς επαναστάσεις και μια διαδικασία όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και o Smith «γραφειοκρατικής ενσωμάτωσης» που προσπαθούσε να ενσωματώσει μεσαία τάξη και απομακρυσμένες περιοχές.
Αντίθετα η διαδικασία που ακολούθησαν οι κατακόρυφες κοινότητες , που βρίσκονταν σε καθεστώς υποτέλειας, κύριο όπλα έχει την οργανωμένη θρησκεία. Οι κοινότητες αυτές «αρνούνταν» να μετατραπούν σε έθνη, εφόσον πίστευαν πως είχαν ήδη τα χαρακτηριστικά που συγκροτούν το έθνος.
2.Είναι δύσκολη η δημιουργία τυπολογίας των εθνικισμών. Η τυπολογία που παραθέτει ο Smith χωρίζεται σε εδαφικούς και εθνοτικούς εθνικισμούς πριν και μετά την ανεξαρτητοποίηση, που δεν καλύπτει όλες τις εκδοχές αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο.
Η εμφάνιση του εθνικισμού ,επίσης δεν μπορεί να μελετηθεί ούτε ως προς το χρόνο αλλά ούτε ως προς τον τόπο και τη μορφή. Ο εθνικισμός υπήρχε εν δυνάμει και εμφανίζονταν με άλλες μορφές. Γέννησε το έθνος και την εθνική ταυτότητα και έχει άμεση σχέση με την τέχνη ως τρόπος έκφρασής του. Οι άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών βρήκαν στον εθνικισμό μια νέα πηγή έμπνευσης. Όμως χρήσιμο μέσο θεωρήθηκε και για τους πολλούς ανθρώπους που αναζητούσαν με αυτό τον τρόπο τις ρίζες τους.
Ο όρος εθνική ταυτότητα περικλείει για το Σμιθ πολιτική και πολιτισμική έννοια. Ο εθνικισμός ως δόγμα, συμβολική γλώσσα και συνείδηση είναι αυτός που προσδιορίζει κατά κάποιο τρόπο την καταλληλότητα για τη δημιουργία των εθνών. Για τα ανεξάρτητα κράτη ο μετασχηματισμός γίνονταν με την αργή αντικατάσταση της παλιάς αυτοκρατορίας και ενσωμάτωση όλων των τάξεων. Για τις αποικίες όμως που δεν υπήρχαν εν δυνάμει έθνη η ανεξαρτησία ήταν στόχος της ανώτερης αποικιοκρατικής εξουσίας που όμως απέκλειε τις κατώτερες τάξεις.
Τα έθνη που έγιναν από πλευρικές κοινότητες εκδήλωσαν εδαφικό εθνικισμό ενώ από τις κατακόρυφες γεννήθηκε ο εθνοτικός εθνικισμός που από τα τέλη του 18ου αιώνα άρχισαν να εκδηλώνονται με κύματα.
Για τον τελευταίο και το κίνημα-κύμα στις αυτοκρατορίες, βοήθησε η επιλεκτική χρησιμοποίηση της ιστορίας και η ανάμνηση του ηρωικού παρελθόντος κατά τα οποία τα παθητικά υποκείμενα (λαός) έγιναν ενεργά υποκείμενα της ιστορίας. Στα αποικιοκρατικά κράτη ήταν περίπου η ίδια διαδικασία με μερικές όμως παραλλαγές. Στις βιομηχανικές, από την άλλη περιοχές, η εκδήλωση των κινημάτων του εθνοτικού εθνικισμού με περισσότερη ορμή αλλά και ανατροπές.
O εθνικισμός στις μέρες μας έχει εξαπλωθεί παντού και είναι πανταχού παρόν σε εξεγέρσεις και συγκρούσεις που έχουν ως στόχο την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας. Επίσης φαίνεται πόσο ισχυρή είναι η εθνική ταυτότητα που δεν καθιστά πραγματοποιήσιμη την παγκόσμια αλληλεξάρτηση.
Στην Ευρώπη φαίνεται η πρόθεση να δημιουργηθεί ένα υπέρ- κράτος/ έθνος ή κάτι παρόμοιο που σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να είναι το πρότυπο ή και να γεννάει κινδύνους.
Με αυτό το βιβλίο ο Σμιθ προσπάθησε να αποδώσει όσο γίνεται καλύτερα το πόσο η εθνική ταυτότητα ήταν και είναι μια πάρα πολύ ισχυρή ταυτότητα που φαίνεται να έχει πολλαπλές χρήσεις , ευεργεσίες αλλά και πολλές φορές απρόσμενες επιπτώσεις ανά τον κόσμο.
Δημοσίευση σχολίου